Niet alle EU-lidstaten hebben op dezelfde manier gereageerd toen het coronavirus in Europa aankwam. Veel landen hebben hun asielnormen gehandhaafd en enkele hebben zelfs de rechten van migranten uitgebreid. Portugal heeft bijvoorbeeld asielzoekers (en andere migranten) tijdelijk toegang gegeven tot burgerrechten, waardoor zij op vergelijkbare wijze als de Portugezen kunnen gebruik maken van de gezondheidsvoorzieningen.

Dit opiniestuk verscheen eerder op vrt.be. Auteur: Florian Trauner, professor politieke wetenschappen aan het IES van de VUB.

Beperkende praktijken waren frequenter. Hervestigingsoperaties die het mogelijk maken dat vluchtelingen op reguliere basis naar de EU komen, zijn tijdelijk opgeschort. Italië en Griekenland, de landen die de meeste migranten zonder papieren ontvangen, hebben hun grenzen gesloten. Italië verklaarde zelfs zijn eigen zeehavens "onveilig" voor geredde migrantenboten als gevolg van de pandemie. Sinds eind februari 2020 is de Grieks-Turkse grens is gesloten voor Syrische vluchtelingen en andere migranten 

Dublin-systeem

Volgens het Dublin-systeem van de EU voor asielzoekers zijn de eerste EU-lidstaten die met de migrant in contact komen, verantwoordelijk voor de asielaanvraag. Dit systeem zet het Griekse en Italiaanse asielsysteem, twee belangrijke EU-grenslanden, onder grote druk.

Meer dan 38.000 migranten bevinden zich momenteel in overvolle vluchtelingenkampen op Griekse eilanden. Ze zijn niet in staat om zichzelf te isoleren of afstand te houden. Een groep van zeven lidstaten, waaronder Duitsland en Frankrijk, heeft 1.600 kwetsbare migranten, voornamelijk kinderen, opgenomen. Te weinig om de kampen leeg te halen en het risico voor de andere migranten te verminderen. 

Hongarije

Het gebrek aan solidariteit van sommige lidstaten en de ongelijke verdeling van asielzoekers over de EU zijn al vele jaren centrale uitdagingen. Enkele EU-lidstaten gebruiken de COVID-19-pandemie nu als argument om het recht op asiel blijvend te verzwakken. In maart 2020 kondigde Hongarije een "onbepaalde" inreisstop voor migranten aan op basis van het argument dat er "een duidelijk verband zou zijn tussen illegale migratie en de uitbraak van het coronavirus". Hongarije is een extreem geval, maar de instanties die belast zijn met de asielprocedures zijn momenteel in een hele reeks staten gesloten. 

Een kernvraag met betrekking tot alle maatregelen die gericht zijn op het "sluiten van de grens" en het "opschorten van de procedures" is hoe "tijdelijk" ze zullen blijken te zijn. 

Praktische adviezen

De EU moet daarom dringend meer aandacht besteden aan wat er op asielgebied gebeurt. Als de lidstaten van de EU het vervolgde mensen onmogelijk maken om hier opvang te vinden, zal Europa haar geloofwaardigheid als promotor van de mensenrechten hier en in het buitenland verliezen.

Het is wel degelijk mogelijk om het gemeenschappelijke Europese asielbeleid te waarborgen en zelfs te verbeteren. De Europese Commissie heeft op 17 april praktische adviezen gepubliceerd voor asielprocedures tijdens een pandemie. Zo kunnen de autoriteiten bijvoorbeeld toestaan dat asielaanvragen online worden ingediend en dat er virtuele gesprekken met de migranten worden gevoerd.

De Commissie heeft ook een nieuw voorstel op tafel gelegd waarmee het huidige asielsysteem kan worden geharmoniseerd. De lidstaten moeten worden gestimuleerd om samen te zorgen voor gemeenschappelijke normen en een eerlijke verdeling . 

Voorwendsel

De COVID-19 pandemie zal haar sporen achterlaten in onze samenleving. De manier waarop we met asielzoekers omgaan zal hierin geen uitzondering zijn. Gezondheidscontroles voor nieuwkomers worden vermoedelijk de nieuwe norm. Dat kan gaan van  verplichte vaccinaties, gezondheidsonderzoeken en -controles, mogelijk zelfs standaardquarantaines. Met goede wil zullen ze de veiligheid van zowel de nieuwkomers als de rest van de samenleving waarborgen. Maar laten we ervoor zorgen dat gezondheidsoverwegingen voor sommige lidstaten niet het voorwendsel worden om helemaal niet voor asielzoekers te zorgen.