Dit opiniestuk verscheen ook op deredactie.be en deMorgen.be.
De wetenschappelijke vrijheid is universeel van aard en roeping. In essentie gaat het om de vrijheid van de zoekende en twijfelende mens, die door speculatie en observatie voor zichzelf begint te denken, los van traditie of geloofsoverdracht. Die zoekende houding breekt wetenschappers soms zuur op. Een onderzoeksvraag kan zekerheden onderuithalen en storende feiten aan het licht brengen. Soms roept het fundamentele vragen van sociale, ethische, of juridische aard op. De resultaten kunnen worden misbruikt. Dat alles maakt wetenschap fragiel voor financiële druk en voor politieke manipulatie. Dat wetenschappers verantwoording moeten afleggen is evident, dat ze aan banden worden gelegd is dat niet.
Propaganda
Is het vandaag nog mogelijk om het ondenkbare te denken of om onderzoeksresultaten, hoe storend ook, vrijelijk kenbaar te maken? Ook in de democratische landen staat vandaag de vrijheid van onderzoek onder druk. Denk bijvoorbeeld aan de financiering die toegepast onderzoek aanmoedigt, terwijl fundamenteel onderzoek ook grote waarde heeft.
In Oost-Europa zien een toenemende tendens om onderzoek te muilkorven en te plooien naar de wensen van de machthebbers. Zo wil de conservatieve Poolse regering het nieuwe historische museum in Gdansk ombuigen tot een instrument van eenzijdige propaganda, terwijl overheid en onderwijs het medeplichtige antisemitisme onder de Poolse bevolking tijdens de nazi-bezetting (cf. Jan Grabowski, Hunt for the Jews) steeds meer ontkennen. In Hongarije wil premier Orban een internationaal gereputeerde universiteit sluiten, omdat die niet op de lijn van de regering zit. In Turkije is de situatie met universiteiten, onderzoek en politiek nog veel erger.
Rand van de afgrond
Wetenschap dreigt te worden overgeleverd aan gevoelens en politieke sentimenten: het staat me niet aan, dus ik negeer het. Wetenschapsbeleid impliceert dan uiteindelijk het verbieden en bestraffen van wat niet aanstaat, terwijl vrolijk alternatieve facts de wereld worden ingestuurd. Nu al transfereren de Amerikaanse wetenschappers hun data over klimaatverandering naar Europa, uit vrees dat Trumps ontkenning ook tot het verdwijnen van noodzakelijk wetenschappelijk bronnenmateriaal kan leiden. Een maatschappij die haar onderwijs en onderzoek niet meer ernstig neemt, beweegt zich op de rand van de afgrond. Vrijheid van onderzoek, daarvoor stappen we mee op.
Caroline Pauwels en Herman Van Goethem