Het coronavirus is zo groot dat het de wereld aan ons zicht onttrekt. Die staat nochtans niet stil. Tussen 2 en 9 april veranderde Europa.
Dit opiniestuk verscheen eerder op demorgen.be (+).
De voorgeschiedenis: in 2005 wilde de Europese Unie een reuzenstap naar een "ever closer Union" zetten, meer integratie en verdere afbouw van de nationale soevereiniteit. In een tiental landen zou men de nieuwe Europese grondwet middels een referendum aan het volk voorleggen. De Spanjaarden en Luxemburgers konden er zich in vinden. De Fransen en Nederlanders niet. Paniek.
Het volk raadplegen, zo werd besloten, is geen goed idee. Het volk is iets in naam waarvan men regeert, niet iets waaraan men vraagt hoe men dient te regeren. Gesterkt door die doctrine werden de veranderingen in 2007 via het verdrag van Lissabon doorgedrukt, zonder verdere volksraadpleging. Belangrijke Europese beleidsbeslissingen kunnen voortaan bij meerderheid van landen worden genomen, zonder dat individuele lidstaten een veto kunnen stellen. Daarmee verschoof soevereiniteit van de lidstaten naar de Unie.
Dat bleek in 2015 toen de Unie Italië en Griekenland wou helpen door het grote aantal asielzoekers in die landen netjes over alle lidstaten te spreiden. Onder meer Polen, Tsjechië en Hongarije verzetten zich daartegen, met als beweegreden dat zij de proportie moslims in hun bevolking beperkt willen houden. Zij kijken naar de Europese landen waar moslims een betekenisvol aandeel in de bevolking vormen en worden daar niet vrolijk van. Moslims en niet-moslims staan er ver van elkaar, voelen zich door elkaar bedreigd. Leraars die weerstand ervaren tegen leerstof die hen evident lijkt. Diepgelovige ouders die het gevoel hebben dat de scholen het geloof van hun kinderen ondergraven. Wat voor de ene een beschermende politie is, verschijnt aan de ander als een vijandig bezettingsleger.
Het volk is iets in naam waarvan men regeert, niet iets waaraan men vraagt hoe men dient te regeren. -Mark Elchardus
Waarom, zo redeneerde men in landen waar moslims 0,1 tot 0,5 procent van de bevolking vormen, zouden we ons zoiets op de hals halen? Bedankt. Men kan daarover met die landen van mening verschillen, uit opiniepeilingen blijkt wel dat ruime meerderheden van de betrokken bevolkingen dat standpunt delen, dat de parlementen van die landen zich duidelijk tegen het spreidingsplan uitspreken en die regeringen dus handelen zoals dat in een democratie hoort.
Daar knelt het schoentje. Zonder vetorecht rest weinig ruimte voor democratie. Het spreidingsplan is bindend, zo stelde het Europees Hof van Justitie op 2 april jongstleden. De redenen die Polen, Hongarije en Tsjechië inroepen om het niet uit te voeren (bedreiging voor de binnenlandse orde en veiligheid, slechte implementatie van het plan) snijden geen hout. Wil men veiligheid inroepen, dan dient per individu te worden onderzocht of hij of zij een risico vormt (bijvoorbeeld een bom in de rugzak heeft zitten). De Polen, Hongaren en Tsjechen lieten meteen weten dat zij liever boetes betalen dan te buigen. Nog liever uit de Unie dan. Exit.
Dat werd gehoord. Op 9 april stuurden de ministers van Binnenlandse Zaken van Duitsland, Frankrijk, Spanje en Italië een gezamenlijke brief naar de twee Europese commissarissen bevoegd voor migratie. Deze werken momenteel aan een nieuw Europees migratiepact. De ministers drukken zich voorzichtig uit. In de plaats van migranten op te nemen, kunnen landen ook "andere solidariteitsmaatregelen nemen". Vertaald: in de plaats van zelf migranten op te vangen, kan men andere landen betalen om er wat meer te nemen.
Zonder vetorecht rest weinig ruimte voor democratie. -Mark Elchardus
Deze brief schept de mogelijkheid dat de soevereiniteit van de lidstaten op het vlak van asiel en migratie weer groter wordt. In feite wordt hier door belangrijke lidstaten erkend dat de sociale en culturele verschillen binnen Europa zo groot zijn dat maatschappelijke kwesties een gedifferentieerde aanpak verdienen, geen eenheidsworst. Een verstandig standpunt nu het om economische redenen van levensbelang is de Unie bij elkaar te houden.
Dat migratiepact wordt overigens een zware dobber in deze coronatijden. Italië en Malta lieten al weten dat hun havens niet meer veilig zijn voor schepen met migranten. Ook binnen de Schengenzone zijn de grenzen dicht. De wijze waarop de Griekse grenswachters reageerden op de asielzoekers die door de Turkse president als drukkingsmiddel waren uitgestuurd, zegt waarschijnlijk iets over de toekomstige Europese grensbewaking.
Het is daarenboven niet uitgesloten dat het virus nieuwe stromen migranten uit Afrika op de been brengt. Zuid-Soedan, met een bevolking even groot als die van België, heeft meer vicepresidenten (5) dan beademingstoestellen (4). Van die migranten zal hier nogal snel worden aangenomen dat zij allemaal besmet zijn. Uitkijken dus naar hoe het nieuwe pact ons daarop voorbereidt. "Wir schaffen das" zal waarschijnlijk niet worden gezegd. Europa is veranderd en zoekt.